नवक्षितिजला दहा वर्ष पूर्ण होताना मला पुस्तक लिहावेसे वाटू लागले. शेखर माझा नवरा व इतर हितचिंतकही अधूनमधून म्हणायचे, नवक्षितिजचे अनुभव तुम्ही लिहायला हवेत. माझे छोटे- मोठे लेख वर्तमानपत्रात व काही मासिकांमधून येऊन गेलेले होते. परंतु पुस्तक लिहायचे तर सुरुवात कशी करावी? कोणकोणते विषय यामध्ये हाताळावेत? याबद्दल माझे विचार स्पष्ट होत नव्हते. २०१३मध्ये विपश्यनेला गेले असतानाच मला या पुस्तकाचे नाव ‘नवक्षितिज’च ठेवावे, हे लख्खपणे सामोरे आले. चला नाव तर ठरले. मग यावर विचार करताना नवक्षितिज सुरू करण्यामागचे विचार, नवक्षितिज सुरू करतानाचे व नवक्षितिज सुरू झाल्यावर येणारे अनुभव लिहिता येतील, असे वाटू लागले. पुस्तकामध्ये काय लिहायचे या विचारांमध्ये स्पष्टता येऊ लागली. २०१३ साली मे मध्ये मी पुस्तक लिहायला सुरूवात केली. त्यानंतर दोन प्रकरणे, २० ते २५ पाने लिहून झाली पुढील तीन वर्षात. या काळात मी अनेक कामात मग्न होते व खरे म्हणजे यापुढे काय लिहावे व कशाप्रकारे मांडावे, हे मला सुचतपण नव्हते.

२०१६ सालच्या सुरुवातीला परत पुस्तक लिहून पूर्ण करावे या विचाराने उचल खाल्ली. मग एकदा शांतपणे काय काय लिहावेसे वाटतंय अशी प्रकरणे नावासकट लिहून काढली. हे केल्यावर मांडणी स्पष्ट होऊ लागली व हळूहळू लिखाणाला वेग येऊ लागला. सुरुवात मराठी टायपिंग शिकण्यापासून झाली, कारण सुरुवातीचे तीन लेख मी दुसऱ्यांकडून टाईप करुन घेतले होते. पण इतरांवर विसंबून न राहाता आपणच मराठी टायपिंग शिकावे, असे वाटले. सुरुवातीला वेग फार कमी होता, पण हळूहळू सवय होत भरभर लिहून होऊ लागले. नवक्षितिजचे काम सांभाळून लिखाणाला वेळ कमी मिळायचा, पण एखादा दिवस मी पूर्णपणे लिखाणाला देऊ लागले. लेखनाची प्रक्रिया मला आवडू लागली. स्वतःला आलेले अनुभव व माझे विचार व्यक्त करायला एक माध्यम मला सापडले होते.

मला स्वतःला माझे मनुष्य म्हणून वेगळे व्यक्तिमत्त्व जपायला पहिल्यापासून आवडते. मुलगी, बायको, आई, बहीण, डॉक्टर, आता मुलांच्या व सहकाऱ्यांच्या मॅडम व संस्थाचालिका, याशिवाय माझे एक वेगळे व्यक्तिमत्त्व आहे व ते प्रत्येकाचेच असते. या सर्व व्यक्तिमत्त्वांशी संवाद ठेवून जर आपण इतर नात्यांकडे तटस्थपणे बघितले, तर आपण त्यांच्यावरील अतिप्रेमाने, अतिकाळजीने त्यांना गुदमरून टाकत नाही व त्यांच्या प्रगतीला बाधा आणत नाही. त्याचबरोबर आपल्याला आपले आयुष्य छान प्रकारे, मुक्तपणे जगता येते. हेच तत्त्व मी नवक्षितिजच्या बाबतीत व इतर नात्यांच्या बाबतीत पाळायचा प्रयत्न करते. नवक्षितिज म्हणजे माझ्यासाठी सर्वकाही, याच्याशिवाय मी आयुष्याचा विचारही करू शकत नाही, असे मला वाटत नाही. कारण नवक्षितिज हे माझ्या आयुष्यातील प्रत्यक्षात आलेले एक स्वप्न आहे. पण वेळोवेळी मी स्वतःला तपासून बघते की, मी नवक्षितिजच्या व नवक्षितिजमधील मुलांच्या बाबतीत अतिआसक्त तर होत नाही ना? किंवा मुले व सहकारी माझ्यावर जास्त अवलंबून तर राहायला लागले नाहीत ना? असे लक्षात आले तर मी वेळोवेळी जरूर तसे बदल करत राहते.

मला नावीन्याचे व धाडसाचे वेडच आहे, असे म्हटले तरी चालेल. नवीन नवीन गोष्टी करून बघायला खूप आवडतात. मला वाटते त्यामध्ये लहान मुलासारखी उत्सुकता असतेच व यातूनच नवीन चांगले, वाईट अनुभव गाठीशी येतात व आयुष्याला रंगत येते. मुख्य म्हणजे मला अपयशाचे भय वाटत नाही. खरं म्हणजे नवीन काही करताना अपयशाबद्दलचे विचार डोक्यात येतच नाहीत.

अदिती लहान असताना तिच्या प्रगतीसाठी सर्व बाजूने प्रयत्न करतच होते, पण तिच्या वयाच्या १४व्या वर्षी मला जाणवले की, आपले काहीतरी चुकतंय. अदितीला जे करायचेच नाही ते लिहिता, वाचता येणे आपण तिच्यावर लादतोय याची मला प्रकर्षाने जाणीव झाली. तिला या आयुष्यात असे साचेबद्ध शिक्षण घ्यायचेच नाहीय. उलट ती आम्हालाच शिक्षित करायला आमच्या आयुष्यात आली आहे, याची जाणीव व्हायला लागली. हे जेव्हा मला भावनिक, बौद्धिक व आध्यात्मिक स्तरावर पूर्णपणे समजले, त्यानंतर अदितीचे व माझे आयुष्य जास्त सुखकर झाले. यानंतर अदितीच्या पुढील आयुष्याचा विचार करताना नुपूर म्हणजे माझ्या मोठया मुलीसारखेच, हिचे आयुष्य पण स्वावलंबी कसे होईल, हा विचार सुरु झाला. कारण आतापर्यंत ती सर्व दृष्टीने माझ्यावर व शेखरवर अवलंबून होती. अदितीने आमची मुलगी वा नुपूरची बहीण यापेक्षा स्वतंत्र व्यक्तिमत्त्व असलेली अदिती म्हणून पुढील आयुष्य व्यतित करावे, असे मला वाटू लागले. पुणे- लोणावळा पदयात्रेचे आयोजन करताना माझ्या विचारामध्ये अजून सुस्पष्टता येत गेली व समविचारी लोकांबरोबर २००३साली नवक्षितिजची स्थापना झाली. तेव्हा अदितीला सोळावं वर्ष सुरु होते.

नवक्षितिजची सुरुवातच फार वेगळ्या उपक्रमाने झाली होती. त्याबद्दल तसेच अदितीचे पालनपोषण, नुपूरचे समांतर आयुष्य, माझे समांतर आयुष्य, कार्यशाळा सुरू असताना व शून्यातून कार्यशाळा उभी करून त्याची घडी बसवताना आलेले अनुभव लिहावेसे वाटले. मग एक खूपच अवघड वळण आले. ते कसे हाताळले याबद्दल मला तटस्थपणे लिहिता आले. सह्याद्री व हिमालय ट्रेक्स हे माझे अगदी जिव्हाळ्याचे विषय. हा पूर्ण प्रवास लिहिताना मी ते क्षण परत अनुभवले. तसेच माझे विशेष मित्र-मैत्रिणीं बरोबरचे संवाद, त्यांच्या मनात डोकावताना काय अनुभवले हे लिहावे, असे वाटले, कारण विशेष मुलांबद्दल समाजाला फारसे माहीत नाही. पालकांच्या अपेक्षा व वस्तुस्थिती हा संवेदनशील विषय. तरी थोडक्यात मी त्याबद्दल लिहिले आहे, कारण विशेष मुलांच्या तरुण पालकांना यातून काही मार्गदर्शन झाले तर मला आनंद आहे.

बुद्धी, भावना व सर्जनशीलता यांची योग्य सांगड घातली, तर विशेष मुलांना आनंद देणारे अनेक नावीन्यपूर्ण उपक्रम देऊ शकतो, हे मुलांबरोबर काम करताना मला प्रत्यक्ष अनुभवता आले. यातूनच अनेक अनोखे उपक्रम मुलांना देता आले. याबद्दल लिहिणे क्रमप्राप्त होते.

नुपूर, अदितीची ताई याबद्दल जरा सविस्तर लिहावेसे वाटले, कारण सामान्य भावंडांना विशेष मुलांबरोबर वाढवताना आई-वडिलांनी प्रगल्भता दाखवून वाढवले व योग्य वेळी, योग्य निर्णय घेतले तर दोन्ही मुलांना छान आयुष्य मिळू शकते, हे मी प्रत्यक्षात अनुभवले आहे. मला ते इतरांपर्यंत पोहोचवावे असे वाटले. प्रत्येकाच्या आयुष्यात चढउतार असतातच. आपण या चढ उताराला, सुख दुःखाला प्रतिसाद कसा देतो, यावर आपले आयुष्य कसे जाणार हे ठरते. माझे समांतर आयुष्य कसे आहे याबद्दल लिहिले नाही तर पुस्तक अपूर्ण वाटेल, म्हणून त्याबद्दलचे एक प्रकरण पुस्तकात समाविष्ट केले आहे.

नवक्षितिज एक स्वप्नपूर्ती या प्रकरणामध्ये अदितीच्या लहानपणाबद्दल लिहिले. कार्यशाळेची घडी बसवताना व नवीन अध्याय या अनुभवांबद्दल लिहिताना मी ते क्षण परत अनुभवले. विशेषतः अदितीच्या लहानपणाबद्दल लिहिताना काहीवेळा हसू येत होते तर काही वेळा नकळत डोळे पाण्याने भरत होते.

नवक्षितिज हे एक धाडसच होते. पण नवक्षितिज बरोबरचा माझा आतापर्यंतचा प्रवास अत्यंत आनंददायी व समृद्ध झाला आहे. या पूर्ण प्रवासात मला अनेक नवीन गोष्टी शिकायची, अनुभवायची, तसेच नावीन्यपूर्ण उपक्रम करायची व धाडसी निर्णय घेण्याची संधी मिळाली.माझ्यात असलेल्या नेतृत्व गुणात अजून वाढ झाली. माझी सर्जनशीलता व संवेदनशीलता वाढीस लागली. या पूर्ण प्रवासात खूप चांगले लोक भेटले. जगामध्ये सहृदयी लोक जास्त आहेत, या माझ्या विश्वासाला नवक्षितिजमुळे अजून बळकटी मिळाली.

नवक्षितिजचे विश्वस्त वसुधा दिवेकर, सुनील कुलकर्णी, चंद्रशेखर पोतनीस, कनका कडंबी, डॉ. आनंद दीक्षित, अॅड. सुजाता कुलकर्णी यांचे वेळोवेळी मार्गदर्शन व सहकार्य असते. हे विश्वस्त वेगवेगळ्या टप्प्यांवर नवक्षितिजशी जोडले गेले हे माझे नवक्षितिजमधील सर्व सहकारी. यांच्या सहकार्याशिवाय ही वाटचाल होऊच शकली नसती. सिटी कॉर्पोरेशनचे मॅनेजिंग डायरेक्टर श्री. अनिरुद्ध देशपांडे यांची वेळोवेळी आर्थिक मदत व सल्ला मिळाल्यामुळे, अनेकदा आर्थिक कोंडीतून बाहेर यायला मदत झाली. गेली सात वर्षे मनोज भागवत व राजाभाऊ पाटणकर या अॅडव्हेंचर क्लबच्या सदस्यांमुळे, ट्रेकिंग उपक्रमाची माझ्यावरील जबाबदारी कमी झाली आहे. या सर्वांचे मनापासून आभार. मनोज भागवत यांच्या आकस्मित निधनामुळे नवक्षितिजमध्ये भरून न येणारी पोकळी निर्माण झाली आहे. नवक्षितिज परिवारातर्फे त्यांच्या आत्म्याला शांती मिळू दे, अशी मी प्रार्थना करते.

माझे आनंद व विवेक हे भाऊ व मंजू व गीता या वहिन्या तसेच इतर नातेवाईक, नवक्षितिजमध्ये विश्वासाने आपल्या विशेष मुलांना ठेवणारे पालक, मुलांची भावंडे, पुणे शहरातील वेगवेगळे रोटरी क्लब्ज, तसेच सर्व हितचिंतक व स्वयंसेवक म्हणजे कॉर्पोरेट क्षेत्रातील, शैक्षणिक संस्थांमधील, हॉटेल व्यवसायिक व वैयक्तिकरित्या मदत करणारे, या सर्वांची मोलाची साथ मिळत आहे. नुपूर व जावई शार्दूल यांच्या पाठिंब्याचे मला खूप कौतुक वाटते. दिवेकर मावशींचे नवक्षितिजमधील योगदान इतरांना कल्पना येणार नाही, एवढे मोठे आहे. एका अवघड वळणावर दिवेकर मावशींनी फार मोलाची साथ दिली. नवक्षितिजचा पाया भक्कम करण्यामध्ये त्यांचा महत्त्वाचा सहभाग आहे. त्या भक्कम पायावरच नवक्षितिजची इमारत उभी आहे. नवक्षितिजच्या या अनोख्या प्रवासात शेखरची साथ महत्त्वाची आहे, कारण जोडीदाराचे समजुतदार सहकार्य असल्याशिवाय हा प्रवास सुखकर व अर्थपूर्ण झालाच नसता. माझे कैलासवासी आई-वडील यांच्या प्रेमाने व आयुष्यात नेहमी उच्च ध्येय ठेवावे या लहानपणापासून केलेल्या संस्कारामुळेच जीवनाची वाटचाल योग्य दिशेने होत राहिली. आपले काम सातत्य ठेवून प्रामाणिकपणे व संवेदनशीलतेने करावे, ही पण त्यांचीच शिकवण. आई-वडिलांविषयी मला वाटणारी कृतज्ञता व्यक्त करण्यासाठी त्यांच्या नावाने २०१२पासून काळजीवाहकासाठी एक अॅवॉर्ड सुरु केले.

ही वाटचाल, हा प्रवास तर चालूच आहे. नवक्षितिजला अजून बरीच क्षितिजे गाठायची आहेत. अनेक विशेष मित्रमैत्रिणी व त्यांच्या कुटुंबीयांचे आयुष्य सुखकर करायचा प्रयत्न करायचा आहे. पण प्रवास योग्य दिशेने चालू आहे याची मला खात्री आहे. याही पुढे आपणा सर्वांचे सहकार्य व प्रेम या प्रवासात मिळणार आहे, याबद्दल माझ्या मनात जराही संदेह नाही.

मी काही लेखिका नाही. जसे सुचत गेले तसे लिहीत गेले. मला आशा आहे नवक्षितिजची ही वाटचाल आपल्याला वाचायला आवडेल.

चंद्रशेखर पोतनीस, दिवेकर मावशी व शेखर या तिघांनी पुस्तक वाचून वेळोवेळी केलेल्या सूचनांमुळे पुस्तकाच्या वाचनीयतेत अधिक भर पडली. या तिघांचे मनापासून आभार. डॉ. अमृता ह. मराठे यांनी मुद्रित शोधन केल्याबद्दल त्यांचेही मनापासून आभार.

सायन पब्लिकेशन्स प्रा.लि.चे संचालक नितीन कोत्तापल्ले व त्यांचे सहकारी यांना मनापासून धन्यवाद !